Toegang tot Nederlandse genetische bronnen

Het Nagoya Protocol

Op 12 oktober 2014 is het ‘Nagoya Protocol inzake toegang tot genetische rijkdommen en de eerlijke en billijke verdeling van voordelen voortvloeiende uit het gebruik van deze rijkdommen' in werking getreden. Het Nagoya Protocol is gericht op het bieden van een transparant juridisch kader voor Access and Benefit-Sharing (ABS, internationale en nationale regels voor het verwerven en gebruiken van genetische bronnen en daarmee verbonden traditionele kennis, en het verdelen van de voordelen uit dit gebruik tussen leveranciers en gebruikers). Het Nagoya Protocol verplicht landen van levering te zorgen voor duidelijke en transparante procedures voor toegang tot hun genetische bronnen, en de landen waar de genetische bronnen gebruikt worden om te controleren op naleving van de ABS-regels van de landen van levering.

De EU ABS Verordening

Op 12 oktober 2014 is ook de EU ABS Verordening (Verordening (EU) nr. 511/2014 betreffende maatregelen voor de naleving van het Nagoya protocol door gebruikers) in werking getreden. De EU ABS-verordening geeft de verplichtingen voor gebruikers van genetische bronnen en traditionele kennis die met genetische bronnen is verbonden in de Europese Unie en voor nationale overheden van EU-lidstaten. De EU ABS-verordening geeft alleen nalevingsregels, en voorziet niet in toegangsregels voor genetische bronnen uit de EU-lidstaten, aangezien de toegangsregels door de afzonderlijke EU-lidstaten zelf worden bepaald.

Nationale wetgeving m.b.t. het de implementatie van het Nagoya Protocol in Nederland

De Wet implementatie Nagoya Protocol, die op 23 april 2016 in werking is getreden, werd ingevoerd om het Nagoya Protocol en de EU ABS Verordening in Nederland te implementeren. De wet bevat bepalingen over onder andere de implementatie van de wet, de aanwijzing van bevoegde autoriteiten, sancties, en andere maatregelen. De Memorie van Toelichting bij de wet gaat in op de achtergrond van het Nagoya Protocol en geeft een toelichting op de inhoud en de implementatie van het Nagoya Protocol en de EU ABS Verordening in Nederland.

Toegang tot Nederlandse genetische bronnen

De wetgeving voor de implementatie van het Nagoya Protocol in Nederland bevat geen voorschriften met betrekking tot de toegang tot Nederlandse genetische bronnen, omdat de Nederlandse overheid het niet noodzakelijk vindt om haar soevereiniteit ten aanzien van de toegang tot in Nederland voorkomende genetische bronnen te verankeren in nationale wetgeving (sectie 6.2.1 van de Memorie van Toelichting bij de Wet implementatie Nagoya Protocol). Dit betekent dat u geen Prior Informed Consent (PIC) nodig hebt voor toegang tot en gebruik van Nederlandse genetische bronnen. Dit geldt echter alleen als de genetische bronnen inderdaad Nederlandse genetische bronnen zijn, d.w.z. dat het geen genetische bronnen zijn die uit een ander land zijn verkregen en naar Nederland zijn overgebracht. Als de genetische bronnen uit een ander land zijn verkregen, kunnen de toegangsregels van dat land van toepassing zijn. Collectiehouders kunnen voorwaarden stellen (bijvoorbeeld in de vorm van een Material Transfer Agreement), die vaak afhankelijk zijn van de voorwaarden waaronder de collecties zelf het materiaal hebben verkregen.

Buiten de ABS-regels kan de toegang beperkt zijn vanwege wet- en regelgeving op het gebied van soortenbescherming, gebiedsbescherming en dier- en plantenziekten. Ook regels m.b.t. milieueffecten kunnen van toepassing zijn. Genetische bronnen, bijvoorbeeld op boerderijen of in tuinen, kunnen particulier bezit zijn en voor toegang tot deze genetische bronnen is de toestemming van de eigenaar vereist.

De Nederlandse Caraïben

Het voorgaande is alleen van toepassing op genetische bronnen uit het Europese deel van Nederland. Het Koninkrijk der Nederlanden omvat echter ook eilandgebieden in het Caribisch gebied. Meer informatie over de ABS-regels voor deze eilandgebieden vindt u in ons artikel 'ABS en genetische bronnen uit de Caribische delen van Nederland', gepubliceerd in 2023.